Azərbaycanda təbii qaz tariflərinin dəyişməsi: Təsir və regional müqayisə - TƏHLİL

Tarif Şurasının 2025-ci il yanvarın 2-də qəbul etdiyi təbii qazın yeni tarifləri ölkədə əhali istehlakçılarına təsirləri və qonşu ölkələrlə qiymətlərin müqayisəsini ön plana çıxarır. Bu dəyişikliklər, eyni zamanda, Azərbaycanın enerji siyasətinin iqtisadi dayanıqlığını təhlil etmək üçün mühüm imkanlar yaradır.

Tarif dəyişikliyinin əhali istehlakçılarına təsiri

Yeni tariflər çərçivəsində əhali istehlakçıları üç əsas sərfiyyat kateqoriyalarına bölünüb. Belə ki, illik sərfiyyatı 1200 m³-dək olan istehlakçılar ümumi əhali istehlakçılarının 48 %-ni təşkil edir. Onlara tarif dəyişikliyi nəticəsində artan illik xərc 3 manat 84 qəpik (aylıq xərc 32 qəpik, günlük isə 1,05 qəpik) təşkil edəcək. Minimal sərfiyyatla yaşayan ev təsərrüfatları üçün bu təsir nisbətən aşağı qiymətləndirilir.

İllik sərfiyyatı 1200-2500 m³ arasında olan istehlakçılar əhali istehlakçılarının 39 %-ni əhatə edir. Tarif dəyişikliyinin bu qrupa illik təsiri orta hesabla 17 manat 16 qəpikdir (aylıq xərc 1 manat 43 qəpik, günlük isə 4,7 qəpik). Bu qrup adətən orta ölçülü ailələri əhatə edir və təsirin əhəmiyyətli hissəsi qış aylarında daha çox hiss ediləcək.

İllik sərfiyyatı 2500 m³-dən çox olan istehlakçılar isə əhali istehlakçılarının yalnız 13 %-ni təşkil edir, lakin onların illik artan xərc göstəricisi daha yüksəkdir – 89 manat 52 qəpik (aylıq xərc 7 manat 46 qəpik, günlük isə 24,5 qəpik). Daha böyük mənzillər və ya yüksək enerji tələbatı olan ev təsərrüfatlarında bu dəyişiklik ciddi təsir göstərə bilər.

Tariflərin artımı yalnız sosial-iqtisadi təsirlərlə məhdudlaşmır. Xüsusilə iri təsərrüfatlar üçün enerji xərclərinin yüksəlməsi onları alternativ həll yolları axtarmağa sövq edir. “Yaşıl enerji”, xüsusilə günəş panellərinin quraşdırılması və digər bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid, bu təsərrüfatlar üçün getdikcə daha çox cəlbedici seçimə çevrilir.

Azərbaycanda günəş enerjisi stansiyaları artıq bir neçə bölgədə fəaliyyət göstərir. Məsələn, Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası ölkənin ilk böyükmiqyaslı günəş enerjisi layihələrindən biridir. Bu stansiya ildə minlərlə ton karbon emissiyasını azaltmağa imkan verir. Bundan əlavə, işğaldan azad olunmuş ərazilər, xüsusilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur, "yaşıl enerji zona"sına çevrilir. Burada günəş və külək enerjisindən istifadə üçün infrastrukturun yaradılması nəzərdə tutulub.

Ev təsərrüfatları üçün günəş panellərinin quraşdırılması enerji xərclərini azaltmaq üçün effektiv üsuldur. Xüsusən də enerji sərfiyyatı yüksək olan böyük ev təsərrüfatları üçün bu, həm iqtisadi, həm də ekoloji baxımdan səmərəli seçimdir. Dövlətin bu sahəyə dəstək mexanizmləri – məsələn, subsidiyalar və ya güzəştli kreditlər – əhali arasında “yaşıl enerji”yə keçidi sürətləndirə bilər.

Regional qiymət müqayisəsi

Təbii qazın qiyməti təkcə daxili istehlakçılar üçün deyil, həm də regional rəqabətlilik baxımından önəmli faktordur. Azərbaycanın qonşu ölkələrdəki təbii qaz tarifləri ilə müqayisəsi belədir:

- Azərbaycan: 125-300 manat/1000 m³

- Gürcüstan: 219-328 manat/1000 m³

- Türkiyə: 462-519 manat/1000 m³

- Ermənistan: 430-618 manat/1000 m³

Azərbaycanda təbii qaz qiymətlərinin qonşu ölkələrlə müqayisədə daha aşağı olması ölkənin öz resurslarına malik olmasından irəli gəlir. Azərbaycanın təbii qaz istehsalçısı olması və geniş qaz ehtiyatlarına sahib olması daxili bazarda qiymətlərin aşağı səviyyədə qalmasını təmin edir. Bununla yanaşı, ölkənin qonşu ölkələrə – Türkiyə və Gürcüstana – qaz ixracı həyata keçirməsi, ixrac gəlirləri vasitəsilə daxili istehlakçılar üçün daha əlverişli tariflərin tətbiqinə imkan yaradır.

Bu vəziyyət enerji siyasətinin milli maraqlar üzərində qurulduğunu göstərir. Azərbaycan qaz istehsalçısı olduğu üçün daxili istehlakçılara qazın daha sərfəli qiymətə çatdırılması mümkündür, halbuki Ermənistan, Türkiyə və Gürcüstan kimi qaz idxal edən ölkələr təbii olaraq daha yüksək tariflərlə üzləşirlər.

İxrac perspektivləri də Azərbaycanın strateji üstünlüyünü artırır. Hal-hazırda 12 bazara qaz ixrac edən ölkə, gələcəkdə yeni bazarlara çıxış imkanlarını artıraraq həm gəlirlərini artırmağı, həm də enerji sektorunda regional liderliyini möhkəmləndirməyi hədəfləyir. Bu da Azərbaycanın həm daxili, həm də xarici istehlakçılar üçün əlverişli şərait yaratmaq qabiliyyətini təsdiqləyir.

Eyni zamanda, Azərbaycanın təbii qazın daxili qiymətini aşağı saxlaması əhalinin sosial rifahının qorunmasına xidmət edir. Aşağı sərfiyyatlı istehlakçılar üçün minimal təsirli tariflərin tətbiqi sosial ədaləti təmin edir. Yüksək sərfiyyatlı kateqoriyalar üçün tariflərin artırılması isə enerji effektivliyini artırmağa və resurslardan daha səmərəli istifadəni təşviq etməyə şərait yaradır.

Bu balanslaşdırılmış yanaşma Azərbaycanın daxili sosial siyasətinin və regional enerji təchizatında etibarlı tərəfdaş kimi mövqeyinin daha da güclənməsinə xidmət edəcək.