Koronavirus yaradıcılığı, “ağız ədəbiyyatı”, “fake” xəbərlər - ŞƏRH

Fəlakət baş verərkən və ya epidemiya yayılanda şayiələrin yaranması birə on artır. Mediada koronavirus məsələsinə ilk yarandığı vaxtda yumoristik yanaşanların sayı daha çox idi. Çünki uzaq Çindən virusun Azərbaycana gələcəyi bir çoxlarına inandırıcı gəlmirdi. Amma sonra yanaşma dəyişdi. Məsələnin ciddiliyinin fərqinə varandan sonra qoruyucu tədbirlər haqqında düşünülməyə başlanıldı. Təəssüflər olsun ki, dünyada on minlərlə insanın ölümünə səbəb olan koronavirusa qarşı biganə xarakterli insanların yenə də məsuliyyətsiz yanaşmanın şahidi oluruq.

Virusdan marketinq məqsədi ilə də istifadə edirlər

Koronavirusla bağlı xeyli miqdarda səs faylı, mesaj yayılır.Yayılan mesajların məzmununda təsdiqini tapmış arqument və fakt varsa, inandırıcı olur. İnformasiyanın mötəbər mənbəyi olanda ciddi qəbul olunur. Bəzən virusdan marketinq məqsədi ilə də istifadə edirlər. Məsələn, bu gün xəbər yayılır ki, zəncəfil, sarımsaq və başqa ərzaqlarla qidalananlar koronavirusa tutulmurlar, səhəri günü həmin məhsulun qiyməti bazarda qat-qat artır. Halbuki, Çində çoxlu sarımsaq yeyən bir yaşlı qadın da koronavirusa yoluxub. Hətta Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarında belə sarımsağın koronavirusdan müdafiə xüsusiyyətiylə bağlı hər hansı dəlil yoxdur.

Buna bəzən “ağız ədəbiyyatı” deyilir

Şayiələrə şəhər folklorunun bir hissəsi kimi baxsaq, onun necə formalaşmasına təsir edən amilləri müəyyənləşdirmiş olarıq.Folklor hər bir xalqın bədii düşüncəsinin məhsuludur. Müəllifi məlum olmadığına görə buna bəzən “ağız ədəbiyyatı” deyilir. Hər bir folklor materialının yaranmasında xalq təxəyyülünün məhsulu olan mifik dünyagörüşü böyük rol oynayır. Mifik dünyagörüşü insanların hələ qədim zamanlarda dəhşətli hadisə, fəlakətlər qarşısında gücsüz və aciz qaldığı anda yaranır. Dünya üçün zəngin bir irsə çevrilən mif yaradıcılığı bəşəriyyətin, mədəniyyət tarixinin vacib hadisəsi olub minilliklər boyu insanın ruhi aləmi üzərində dominant rol oynayıb. Əlbəttə, bu, əvvəlcə, yalan şayiə formasında öz əksini tapır, daha sonra kütləviləşir, bədiiləşəndən sonra mifologiyaya çevrilir.

Hansısa “fake” xəbərlə mifologiyanı səhv salmaq olmaz

Son zamanlar mediada yayılan “fake” xəbərləri mifologiya adlandırırlar. Ancaq hansısa “fake” xəbərlə mifologiyanı səhv salmaq olmaz. Xəbər ictimaiyyətə hər hansı informasiyanı çatdırmaq məqsədi daşıyır. Dünyanı ağuşuna alan koronavirusa qarşı mifik yanaşmalar var, amma bu sensasiya, fəlakət olduğuna görə, hələ onunla bağlı yaranan şayiələrin hansısa folklor nümunəsinə çevrilməsi üçün zaman lazımdır. Koronavirus gələcəkdə şəhər folklorunun əsas mövzularından birinə çevriləcək. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı zəminində internetdə folklor proseslərinin getməsi, konkretolaraqvirtualfolklor nümunələrinin meydana çıxması bu prosesi şərtləndirir. Çünki Koronavirus mövzusu tarixdə yaşanan dəhşətli faktdır və ən böyük təsiri də şəhərdir.

Bir müddət sonra daha geniş həcmli epik əsərlər yaranacaq

Koronavirusun Azərbaycan poeziyasına da təsiri olub. Çünki poeziya və mətbuat həmişə baş verən hadisələrə operativ münasibət bildirən sahə olub. Mediada Tapdıq Əlibəyli, professor Asif Rüstəmli, Taleh Şahsuvarlı və başqalarının koronavirus mövzulu şeirlərinə rast gəlinir. Bir müddət sonra daha geniş həcmli epik əsərlər yaranacaq.

Əslində, koronavirusla bağlı yaranan xəbərləri araşdırmaq jurnalistika ilə məşğul olan tədqiqatçıların, bədii nümunələri araşdırmaq isə ədəbiyyatşünasların işidir. Bu mövzulu əsərlərdə əgər dilçiliyə aid problemlər varsa, bunu araşdırmaq isə dilçilərin boynuna düşür. Dilçilikdə mifonimiya (mifonimika) dini və mifoloji mətnlərin leksikasını öyrənən bölmədir. Mifologiyanın leksik-semantik quruluşunun təhlilinə 1958-ci ildən bu günədək türkologiyada bir sıra alimlərin tədqiqatlarına rast gəlinir və gələcəkdə daha da fundamental tədqiqatlar ortaya qoyulacaq.

Aynurə Paşayeva, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru