Avropaya doğru yaşıl körpü: Azərbaycanın enerji diplomatiyası -TƏHLİL

Dünyanın ən nüfuzlu tədbirlərindən biri olan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) sona yaxınlaşır. Azərbaycan bu mötəbər tədbirə yaşıl gündəliyi ilə öncədən hazırlıq görüb. 2024-cü ilin ölkəmizdə “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi də bu istiqamətdəki qətiyyətimizin göstəricisidir.

Azərbaycanın “yaşıl enerji” sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı 2022-ci ilin dekabrında Buxarestdə Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan hökumətləri arasında imzalanmış strateji tərəfdaşlıq sazişi ilə mühüm mərhələyə qədəm qoyub. Razılaşma çərçivəsində Qara dənizin altından keçəcək 1000 MVt gücündə və 1195 kilometr uzunluğunda “Black Sea Energy” elektrik kabelinin çəkilməsi planlaşdırılır. Bu kabel Azərbaycanda istehsal olunan “yaşıl elektrik enerjisi”ni Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Rumıniya, Macarıstan və daha geniş Avropa bazarına çatdıracaq.

Bu saziş Azərbaycanın iqtisadi gücünün və beynəlxalq aləmdəki strateji əhəmiyyətinin bariz nümunəsidir. Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin etmək baxımından bu layihə böyük maraq doğurub. Son iki ildə bu istiqamətdə çoxsaylı görüşlər keçirilib, irəliləyişlər əldə olunub və mühüm müqavilələr imzalanıb.

Son proseslər göstərir ki, Azərbaycan “Yaşıl Enerji Dəhlizi”nin əsas təşəbbüskarı və təbliğatçısına çevrilir. Ölkəmiz təmiz enerji keçidinə ciddi yanaşır və bu sahədə əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edib. Bununla yanaşı, Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında yaradılan enerji dəhlizi Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə bağlayan vacib əlaqə rolunu oynayır.

Qlobal bərpa olunan enerji bazarında əsas oyunçulardan birinə çevrilən Azərbaycan üçün “Yaşıl Enerji Dəhlizi” geniş dövlət strategiyasının əsas sütunlarından biridir. Ölkəmiz 3,5 QVt dəniz külək enerjisi, 2 QVt quruda külək enerjisi və 5 QVt günəş enerjisi istehsal etmək planları ilə qlobal enerji keçidinə öz töhfəsini artırmaqda davam edir.

Bərpa olunan enerji ixracında Azərbaycanın rolu

“Yaşıl Enerji Dəhlizi” Azərbaycanın bərpa olunan enerjinin ixracında oynadığı strateji rolu daha da möhkəmləndirir. Bu dəhliz, ölkəni mühüm enerji ötürücü qovşağa çevirərək regional enerji təhlükəsizliyini və davamlılığı artırır. Bununla yanaşı, Azərbaycan təmiz enerji sahəsində digər iri təşəbbüslərdə də fəal iştirak edir.

Xəzər dənizi, Qara dəniz və Avropa arasında yerləşən “Yaşıl Enerji Dəhlizi” yalnız Azərbaycandan deyil, həm də Mərkəzi Asiyanın digər ölkələrindən bərpa olunan enerjinin Avropaya daşınmasını təmin edəcək. Bu layihə Azərbaycanın qlobal enerji keçidindəki strateji rolunu daha da artıracaq. Ölkə bu təşəbbüsdə kilid rolunu oynayaraq, həm beynəlxalq nüfuzunu gücləndirir, həm iqtisadiyyatına güclü təkan verir, həm də COP29 kimi mötəbər tədbirlərdə aparıcı mövqeyini möhkəmləndirir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında enerji əməkdaşlığı çərçivəsində yaradılan “Yaşıl Enerji Dəhlizi” də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu təşəbbüs, adıçəkilən ölkələrin elektrik sistemlərini birləşdirərək, bərpa olunan enerjinin Avropaya ixracı üçün mühüm platforma yaradır. Eyni zamanda, Azərbaycan Türkiyə və Avropa arasında elektrik əlaqələrini inkişaf etdirərək, Köhnə Qitəyə davamlı enerji həllərinin təşviqində əhəmiyyətli rol oynayır.

Xüsusilə Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstanı əhatə edən “Qara Dəniz Enerji Dəhlizi” diqqətəlayiqdir. Bu layihə çərçivəsində Qara dənizin altından keçəcək və 4 GVt-a qədər “yaşıl enerji”nin nəqlini təmin edəcək 1195 kilometr uzunluğunda sualtı xəttin yaradılması planlaşdırılır.

Bu cür təşəbbüslər Azərbaycanın enerji ixracını şaxələndirmək və Avropanın təmiz enerji təchizatında aparıcı rol oynamaq strategiyasının ayrılmaz hissəsidir. Bu, ölkəmizin regional və qlobal enerji bazarında mövqeyini daha da gücləndirir və dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə töhfə verir.

Azərbaycanın türkdilli ölkələrlə enerji əməkdaşlığı

Mərkəzi Asiyanın türkdilli ölkələri ilə əməkdaşlıq Azərbaycanın enerji strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir. Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) energetika nazirlərinin görüşlərində Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkiyəni birləşdirən “Yaşıl Enerji Dəhlizi” əsas müzakirə mövzusu olub. Bu təşəbbüslər regional ticarəti və enerji sahəsində inteqrasiyanı gücləndirmək məqsədi daşıyır. Azərbaycanın, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasının strateji yerləşməsi bu ölkələr arasında enerji axınını asanlaşdırmaq üçün əlverişli imkanlar yaradır.

Azərbaycan bərpa olunan enerji və hidrogen istehsalı sahəsində Qazaxıstan və Özbəkistanla tərəfdaşlığını daha da genişləndirir. Bunun bariz nümunəsi Yaşıl Enerjinin İnkişafı üzrə Strateji Tərəfdaşlıq haqqında Hökumətlərarası Sazişdir, hansı ki, bu ölkələr arasında enerji sahəsində daha sıx əməkdaşlığı təmin edir.

COP29 iqlim sammiti paytaxt Bakıda keçirilərkən, Azərbaycanın “yaşıl enerji”yə sadiqliyi beynəlxalq səhnədə bir daha nümayiş etdirildi. Ölkənin təmiz enerji təşəbbüsləri türkdilli dövlətlər arasında əməkdaşlığın vacibliyini vurğulamaqla yanaşı, gələcək üçün böyük layihələri də əhatə edir. Azərbaycan, iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizə çərçivəsində, 2030-cu ilə qədər istixana qazı emissiyalarını 35 %, 2050-ci ilə qədər isə 40 % azaltmaq hədəfi ilə öz dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə doğru irəliləyir.

“Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsinin maliyyələşdirilməsi beynəlxalq maliyyə institutları, özəl investorlar və dövlət vəsaiti vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Layihəyə cəlb edilən investisiyaların davamlılığı, həm ekoloji, həm də iqtisadi üstünlüklərinin açıq-aydın olması, eləcə də qeyri-sabit bazar şəraitində belə onun uzunmüddətli həyat qabiliyyətini təmin etməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Layihə yalnız Avropa deyil, ABŞ tərəfindən də maraqla qarşılanır. Artıq “Art Path Connect” kimi şəbəkə sıxlığını idarə etmə təşəbbüsləri təklif edilib. Bu təşəbbüslər ötürmə qabiliyyətini artırmaq, şəbəkənin dayanıqlığını yaxşılaşdırmaq və artan elektrik enerjisi tələbatını qarşılamaq üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Xüsusilə dənizdə külək enerjisi sahilyanı bölgələrdə şəbəkə sabitliyini artırmaqla yanaşı, quruda bahalı infrastruktura ehtiyacı azaltmaq baxımından da əlavə üstünlüklər təmin edə bilər. Hazırda bu məsələlərlə bağlı rəsmi saziş və ya müqavilə imzalanmasa da, görünən odur ki, Azərbaycan öz həll yolları üzərində aktiv şəkildə işləyir.

Təmiz enerji inkişafı və integrasiyası

Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında “Yaşıl Enerji Dəhlizi” bərpa olunan enerjinin uzun məsafələrə səmərəli şəkildə nəqlini təmin edərək regionlar arasında enerji ötürmə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Gələcəkdə elektrik enerjisi istehsalına uyğunlaşmaq və artan qlobal tələbatı ödəmək məqsədilə 2035-ci ilə qədər ötürmə qabiliyyətinin 414 % artırılması zəruridir. Bu dəhliz şəbəkə səmərəliliyini yüksəltməklə enerji təchizatı darboğazlarını və səmərəsizlikləri aradan qaldıracaq, etibarlı enerji təchizatını təmin edəcək və karbon emissiyalarını azaldacaq.

“Azərbaycan-Qazaxıstan-Özbəkistan Yaşıl Enerji Dəhlizi” yalnız enerji ötürmə layihəsi deyil, həm də Azərbaycanın qlobal enerji keçidində lider mövqeyini gücləndirən strateji təşəbbüsdür. Bu layihə enerji təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılmasına, ekoloji dayanıqlığın artırılmasına və regional əməkdaşlığın inkişafına töhfə verəcək. Qazaxıstanı Azərbaycan vasitəsilə Avropa ilə birləşdirən bu dəhliz, Azərbaycanın Avrasiya regionunda əsas enerji nəqli qovşağı kimi strateji əhəmiyyətini daha da artıracaq və ölkəyə əhəmiyyətli iqtisadi fayda gətirəcək.

Layihənin uğurla həyata keçirilməsi mürəkkəb tənzimləmələri idarə etmək, böyük infrastruktur ehtiyaclarını qarşılamaq və iştirakçı ölkələr arasında incə siyasi münasibətləri tarazlamaq kimi ciddi çağırışlarla müşayiət olunur. Buna baxmayaraq, Azərbaycan artıq bərpa olunan enerji sektorunda regional lider kimi tanınır.

Azərbaycanın təmiz enerji və “Yaşıl Enerji Dəhlizi” ilə bağlı təşəbbüsləri yalnız ölkənin və Avropanın deyil, qlobal enerji sektorunun dayanıqlı gələcəyinə mühüm töhfə verir. Bu, həm də Azərbaycanın “yaşıl enerji”, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və ekoloji həmrəylik sahəsindəki qətiyyətli mövqeyini aydın şəkildə nümayiş etdirir. Beləliklə, rəsmi Bakının bu sahədə atdığı addımlar dünyanın dayanıqlı enerji strategiyasının vacib bir parçasına çevrilir.

Kamil Məmmədov