Türk alim-tərcüməçi: “Hüseyn Cavidin 4 cildliyini çapa hazırlamışam, sponsor lazımdır”

İstanbul. 22 yanvar. REPORT.AZ/ Azərbaycan ədəbiyyatından, təxminən, 40 əsəri Türkiyə türkcəsinə tərcümə edən fililogiya elmləri doktoru Yusif Gədiklinin “Report”un Türkiyə bürosuna müsahibəsi.

- 2019-cu ilk həftələrində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu ili “Nəsimi ili” elan edən qərar imzaladığı kimi, dünya ədəbiyyatının böyük siması Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 150 illiyinin dövlət səviyyəsndə qeyd edilməsinə də qərar verdi. Bu qərarları necə şərh edərdiniz?

- Ümumtürk mədəniyyətinin çox mühüm şəxsiyyətləri var. Nəsimi dünya poeziyasının mühüm simalarından biri olduğu kimi, Cəlil Məmmədquluzadə də həm dünya ədəbiyyatının böyük siması həm də Şərq maarifçiliyinin önündə gedən adamlardandır. Hər iki qərarı alqışlayıram. Mən hörmətli prezidentin bu mühüm qərarlarından irəli gələn vəzifələrin peşəkar insanlar tərəfindən yüksək səviyyədə yerinə yetirilməsini arzu edirəm. Çünki əvvəllər də qərarlar qəbul edilib,ən yaxşı kağızlarda kitablar çap edilib ancaq işlərin nəticələri lazımi səviyyədə olmayıb. Bunu demək istəyirəm: konkret işlər görülsün,kitab çap etmək xatirinə əsərlər nəşr edilməsin. Görülən işlərin içi dolu olsun.

- Bu gün Türkiyənin də çox ehtiyac hiss etdiyi şair-yazarlardan biri İmadəddin Nəsimi, o biri isə Cəlil Məmmədquluzadıdir. Sizcə, bu iki şəxsiyyət Türkiyədə kifayət qədər tanıdılıbmı? Bu şəxsiyyətlərin daha yaxşı tanıdılması üçün hansı konkret işləri görmək lazımdır?

- Mən Nəsimini tələbəlik illərində oxuyub sevmişəm. Hazırladığım poeziya antologiyasına onun şeirlərini daxil etmişdim. Cəlil Məmmədquluzadə çox sevdiyim yazarlardan biridir. Onun “Nigarançılıq” hekayəsini qısa müddət əvvəl tərcümə etdim, bir dərgidə çap ediləcək. Məndən əvvəl isə mərhum Eldəniz Qurtulan onun “Danabaş kəndinin əhvalatları” əsərini tərcümə edib. Nəsimi ölümü qəbul etmiş və hətta dərisinin soyulmasından qorxmayan bir şairimizdir. Ümumi Türk dilinin ən böyük simalarından biridir. Cənab prezidentin qərarlarından Türkiyənin müvafiq dövlət

qurumları da özlərinə nəticə çıxarmalı və həm Nəsimi həm də Məmmədquluzadə ilə bağlı 2019-cu ildə müştərək tədbirlər keçirilməlidir. Bu gün küçələrdə Nəsimini tanıyan insanlar az deyil ancaq Məmmədquluzadı barədə eyni sözü demək olmaz. Ona görə dünya ədəbiyyatının bu iki böyük simasını Türkiyədə tanıtmaq üçün iki qardaş dövlətin rəsmi qurumlarının da çox iş görmələri lazımdır. Azərbaycan dövlət başçısının qərarları alqışlanmalıdır.Bununla birlikdə işləri bilən adamlara vermək lazımdır.Yoxsa öz-özümüzü aldadarıq.Ədəbi şəxsiyyətlər öz millətlərinin tarixində müstəsna rola malik olurlar. Biz sənətin, ədəbiyyatın və mədəniyyətin inkişafına və təbliğinə daha çox dəyər verməliyik. Bizim prezidentimiz etiraf etdi ki, müxtəlif sahələrdə bir çox iş görə bildik ancaq sənət və mədəniyyəti sahələrində arzu etdiyimiz yerlərə gələ bilmədik. Biz yazar-şairlərimizin, sənətkarlarımızın sərbəst yazıb-yaratmalarına imkan verməliyik. Hərbi,siyasi,iqtisadi cəhətdən nə qədər güclü olsaq da mədəniyyətdə, sənətdə, ədəbiyyatda geri qalmağımız,özümüzü dünyaya yaxşı tanıtmamağımız bizi geriyə atır. Azərbaycanın və Türkiyənin əlaqədar qurumları prezident İlham Əliyevin qərarlarını layiqli şəkildə həyata keçirmək üçün yubanmadan bu işləri ən yaxşı bilən insanlarla fəaliyyətə başlamalıdır.

- “Nəsimi” filmi və ya “Ölülər” tamaşası Türkiyənin televiziya kanallarında göstərilsə necə olar?

- Çox yaxşı olar. Bir halda ki, o film çəkilib, o pyes tamaşaya qoyulub, niyə Türkiyədə göstərilməsin? Həm də dəfələrlə göstərmək lazımdır. TRT-nin mədəniyyət kanalları var,özəl televiziya kanalları var,hamısı göstərməlidir. Klassik ədəbiyyatın tanınmış simalarının kitabları çap ediləndə onların bəzi Türkcə sözlərinin də mənaları verilməlidir. Məsələn, mən Məhmət Akif Ərsoyun işlətdiyi bəzi Türkcə sözlərin mənalarını izah etdim,təxminən 500 söz vardı. Nəsiminin bir neçə “Divan”ı var, onların üzərində diqqətlə işləyib təzədən çap etmək lazımdır.

- “Şehriyar: Türkçe bütün şiirleri” kitabınızda Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarı “Oğuz coğrafiyasının ən böyük şairlərindən biri” kimi xarakterizə etmisiniz.Şəhriyar Türkiyədə nə dəcərədə tanınır?

- Şəhriyar Türkiyədə ən çox tanınan Azərbaycan şairidir. Biz onu 1954-cü ildən bəri tanıyırıq.Şəhriyarı Türkiyəyə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tanıdıb. Daha sonra Məhərrəm Ergin, Əhməd Atəş onun barəsində yaxşı kitablar yazıblar. Mənim kitabımda əhatəli tədqiqatdır.İlk dəfə 1990-cı ildə nəşr edilib. Kitabımın ilk nəşrində

Şəhriyarın Azərbaycan Türkcəsində yazdığı 85 şeir vardı. Sonra ustadın yeni şeirləri tapıldı. Kitabın son variantına Şəhriyarın Azərbaycan Türkcəsindəki 100 şeirini daxil etdim. İndi Türkiyənin harasına getsəniz Şəhriyarın çox populyar olduğunu görəcəksiniz. Onun əsərlərində istifadə etdiyi kəlmələrin bir çoxu bizim Anadoluda da var. Öz səsiylə oxuduğu şeir hamını təsirləndirir. Mən bir çox yazımda Azərbaycan sözlərindən istifadə edirəm: məsələn, yaxşı, yığıncaq. İstifadə etdiyim Azərbaycan sözlərini bir yerə yığsanız,bir məqalə yaza bilərsiniz. Biz bu sözlərdən istifadə etməliyik ki, həm dilimiz zənginləşsin həm də qarşılıqlı əlaqələrimiz güclənsin.

- 40 ilə yaxındır ki, Hüseyn Cavidin 4 cildliyini çapa hazırlamısınız. Niyə çap etdirmirsiniz? Cavid Türkiyədə tanınır?

- Mən Ərzurum universitetini bitirəndə diplom işimi Hüseyn Cavidin “İblis” və “Uçurum”pyeslərindən yazmışam. Cavidin 4 cildliyini 1983-cü ildə çapa hazırladım. Türkiyədə özəl nəşriyyatlar dram əsərləri çap etmir. Çünki satışı çox çətindir. Bir neçə il əvvəl sizə müsahibə verəndən sonra Azərbaycan mədəniyyət nazirliyi Cavidin 4 cildliyinin çapı ilə maraqlandı ancaq sonra məsələ gündəmdən çıxdı. İstanbul universitetində Cavidə həsr edilmiş konfrans keçirilmişdi. Cavidin burada 1 cildlik kitabı da çıxıb. Mənim arzum Cavid kimi böyük şəxisyyətin 4 cildliyini də çap etdirməkdir. İnanıram ki,bir gün Cavidin 4 cildliyini Türkiyədə olduğu kimi çap etdirəcəyəm.

Mais Əlizadə