Dayanıqlılıq və İqlim üzrə Mərkəzin rəhbəri: “COP29 müzakirə üçün əla platforma olacaq”

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflərin Konfransının 29-cu konfransı (COP29) bu il Azərbaycanda keçiriləcək. Bu barədə qərar ötən ilin dekabrında Dubayda keçirilən COP28-in plenar iclasında qəbul edilib. COP29-un keçirilməsi Azərbaycan üçün 2024-cü ilin ən əlamətdar hadisələrindən biri olmaqla yanaşı, ölkənin “yaşıl” iqtisadiyyata keçid strategiyasının davamı hesab oluna bilər. Elə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2024-cü ilin Azərbaycanda “Yaşıl dünya üçün həmrəylik ili” elan edilməsi ilə bağlı sərəncam imzalaması da bundan xəbər verir

Dünən “Report” ölkəmiz üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu tədbirə informasiya dəstəyi çərçivəsində Ər-Riyadda yerləşən Şahzadə Sultan Universitetinin (Səudiyyə Ərəbistanı) Dayanıqlılıq və İqlim üzrə Mərkəzi (CSC) ilə əməkdaşlıq memorandumu imzalayıb.

CSC-nin rəhbəri, Oksford Universitetinin Sent-Entoni Kollecinin müəllimi, professor Məhəmməd Nurunnabi “Report”a müsahibəsində Səudiyyə Ərəbistanı ilə Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə necə əməkdaşlıq edə biləcəyindən, COP29-dan gözləntilərindən, “yaşıl” keçidin yeni iş yerlərinin yaradılmasına təsirindən və s. məsələlərdən danışıb.

- Dubayda keçirilmiş COP28-in nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz və Bakıda keçiriləcək COP29-dan gözləntiləriniz nədir?

- Dubayda (BƏƏ) keçirilmiş COP28-də 100 minə yaxın insan toplaşmışdı, o cümlədən, ayrı-ayrılıqda demək olar, bütün ölkələrin nümayəndə heyətlərini üstələyən 2 456 qalıq yanacaq tərəfdarı var idi. BMT sammitinin nəticəsi iqlim böhranının həlli zərurətinin hər zamankindən daha aktual olduğu barədə ortaq bir anlayış oldu. Bu öhdəlik mühüm Paris Sazişinin məqsədlərinə çatmaq üçün ölkələrin atacağı addımları necə sürətləndirə biləcəyinə dair ilk “qlobal inventar”a daxil edilib. Belə razılaşma 28 illik beynəlxalq iqlim danışıqlarında ilk dəfə əldə olunub.

COP28-in ilk günündə İtki və Zərər Fonduna (Loss & Damage Fund) yüz milyonlarla dollar vəd edildi, BƏƏ və ardınca Almaniya 100 milyon dollarlıq vəsait yatıracaqlarını elan etdilər. COP28-in sonuna hökumətlər tərəfindən götürülmüş öhdəliklərin ümumi həcmi 770,6 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

ABŞ cəmi 17,5 milyon dollar vəd edib, Böyük Britaniya və Kanada isə əvvəllər elan etdikləri pulu sadəcə olaraq yenidən açıqlamalarına görə tənqid olunub. Böyük Britaniya fonda 40 milyon dollar və əlaqədar xərclər üçün əlavə 20 milyon funt sterlinq ayırıb.

130 ölkə bərpa olunan enerji istehsalının üç dəfə artırılması və enerji səmərəliliyinin ikiqat artırılması haqqında saziş imzalayıb. Qalıq yanacaqlardan “yaşıl” yanacağa keçidlə bağlı yekun razılaşma hələ tam qələbə deyil, çünki razılaşma qalıq yanacaqdan istifadənin gələcəkdə daha da artırılması üçün yer buraxır, bu, iqtisadi və ekoloji cəhətdən ən həssas icmalar üçün riskləri uzatmaq və gücləndirmək ehtimalı olan bir razılaşmadır.

Ümid edirəm ki, Bakıda keçiriləcək COP29 inkişaf etmiş ölkələri iqlim öhdəlikləri üçün maliyyələşdirməni artırmağa və saziş əsasında iddialı yeni milli iqlim planları hazırlamağa sövq etmək üçün əla platforma olacaq. Mən iqlim tədbirlərinin ədalətli maliyyələşməsini təmin etmək üçün daha çox səy görmək istərdim.

- Azərbaycan və Səudiyyə Ərəbistanı COP29 çərçivəsində necə əməkdaşlıq edə bilər?

- Bunun üçün kifayət qədər imkanlar var. Bildiyiniz kimi, 2021-ci ildə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və planeti gələcək nəsillər üçün qorumaq üçün krallığın iddialı milli təşəbbüsü olan “Yaşıl Səudiyyə Ərəbistanı” təşəbbüsünə (SGI) start verilib.

Səudiyyə Ərəbistanı “Səudiyyə Ərəbistanının baxışı 2030” proqramı və BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin (DİM) mühüm hissəsi olan qlobal iqlim məqsədlərinə nail olmaqda vacib rol oynayır.

Bütün cəmiyyətin fəaliyyəti və investisiyaları sayəsində SGI ekoloji cəhətdən daha təmiz gələcəyə yol açır. SGI üç əsas məqsədə - nail olmaq üçün cəmiyyətin bütün resurslarını aktivləşdirir - emissiyaların azaldılması, yeni meşə massivlərinin yaradılması və quru və dənizin qorunmasına nail olmaq üçün cəmiyyətin bütün resurslarını aktivləşdirir.

Hazırda bu proqram çərçivəsində 77 təşəbbüs həyata keçirilir ki, onların hamısı “yaşıl” iqtisadiyyata böyük investisiyaları nəzərdə tutur. 2021-ci ildə SGI təşəbbüsünün başladılmasından bəri Krallığın qlobal öhdəlikləri real fəaliyyətə çevrilib və Səudiyyə Ərəbistanının iqlim dəyişikliyi ilə bağlı ambisiyaları planauyğun şəkildə gedir.

2021-ci ildə elan edilmiş 60-dan çox təşəbbüsdən ibarət ilk dalğa “yaşıl” iqtisadiyyatın böyüməsini dəstəkləyən 186 milyard ABŞ dollarından çox sərmayə təmin etdi. 2022-ci ildə ətraf mühitin mühafizəsinə yönəlmiş 17 yeni təşəbbüs başladılıb. Növbəti illərdə Səudiyyə Ərəbistanının “yaşıl” gələcək yaratmaq ambisiyalarını genişləndirən daha çox təşəbbüs həyata keçiriləcək.

Beləliklə, Azərbaycan SGI təcrübələrindən öyrənə bilər və biz iqlimlə bağlı problemlərin həllində bir-birimizə kömək etmək üçün onlardan bəziləri üzərində birlikdə işləyə bilərik.

Şahzadə Sultan Universitetinin Dayanıqlılıq və İqlim üzrə Mərkəzi Səudiyyə Ərəbistanında davamlılıq və iqlim üzrə ilk analitik mərkəzdir və o, DİM-lərə nail olmaqda qərarlıdır.

Missiyamız “Səudiyyə Ərəbistanının baxışı 2030” və universitetin strateji istiqamətlərini dəstəkləməkdən ibarətdir. Dayanıqlı rəqabət üstünlüyü əldə etmək üçün texnoloji və iqtisadi transformasiyanı stimullaşdırmağa çalışırıq.

Beləliklə, Azərbaycanın dayanıqlı inkişaf, ətraf mühit və iqlimlə bağlı tədqiqatlar və siyasi tövsiyələr hazırlamaq sahəsində təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıq imkanı var.

- “Yaşıl” keçidin iş yerlərinin açılmasına və iqtisadi inkişafa təsiri barədə nə deyə bilərsiniz?

- Dünya İqtisadi Forumunun 2024-cü il üçün məlumatına görə, süni intellektin tətbiqi ilə yanaşı, “yaşıl”a keçid əmək bazarında növbəti böyük inqilab olacaq.

Bir çoxları bu “yaşıl” gələcəkdəki rolu ilə bağlı nikbindir, digərləri deyil. İşəgötürənlər işçilərə bu yeni gələcəyin necə görünəcəyini göstərməli, onlara bilik və bacarıqlarının artırılması üçün imkanlar yaratmalı və “yaşıl” işlərin əhalinin bütün təbəqələri üçün cəlbedici olmasını təmin etməlidir.

“ManpowerGroup Global Insights 2024” (insana yönəlik “yaşıl” biznes transformasiyası vasitəsilə rəqabət üstünlüyünün yaradılması) “yaşıl” keçidin işəgötürənlər və işçilər üçün gələcək təsiri nəzərdən keçirilir.

Qlobal miqyasda işçi qüvvəsinin daha böyük hissəsinin “yaşıl” iqtisadiyyatda iştirak etməsi üçün imkanlar açılır. “Yaşıl” keçidin 2030-cu ilə qədər 30 milyona qədər yeni iş yeri yaradacağı gözlənilir. Lakin bu keçid kadr çatışmazlığının artması şəraitində baş verir.

“ManpowerGroup” şirkəti 41 ölkədə təqribən 39 min işəgötürənin “yaşıl” işlərə və bacarıqlara cəlb edilməsi üçün nə qədər fəal kadr topladıqlarını öyrənmək üçün sorğu keçirib. Dünya üzrə işəgötürənlərin dörddə üçü (75%) ehtiyac duyduqları kadrları tapmaqda çətinlik çəkdiklərini söyləyib. Ondan da çoxu (94%) ekologiya, sosial siyasət və idarəetmə (ESG) sahələrində məqsədlərinə nail olmaq üçün ixtisaslı kadr qüvvəsinin olmadığını deyib.

"ManpowerGroup" 41 ölkədə, demək olar ki, 39 000 işəgötürənin yaşıl işlərə və bacarıqlara cəlb edilməsində nə qədər fəal olduqlarını öyrənmək üçün sorğu keçirib. Dünya üzrə işəgötürənlərin dörddə üçü (75 %) ehtiyac duyduqları bacarıqları tapmaqda çətinlik çəkdiklərini söylədi. Daha çox sayda (94 %) ətraf mühit, sosial və idarəetmə (ESG) məqsədlərinə nail olmaq üçün ixtisaslı işçi qüvvəsinin olmadığını deyir.

- Sizcə, inkişaf etmiş ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün nə etməlidirlər?

- ABŞ, Çin, Rusiya, Braziliya, İndoneziya, Almaniya, Hindistan, Böyük Britaniya, Yaponiya, Kanada, Fransa, Avstraliya, Argentina, Meksika, Cənubi Afrika, İtaliya, Cənubi Koreya, Səudiyyə Ərəbistanı, Avropa İttifaqı ölkələri və Türkiyə dünya üzrə emissiyaların 80 %-nə görə cavabdehlik daşıyır. Bu fakta əsaslanaraq 2025-ci ildə onlar hədəflərini ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirəcəklər.

Artıq bildiyiniz kimi, “İtki və Zərər Fondu” sənaye ölkələrinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə təbii fəlakətlərdən xilas olmaq üçün yardım göstərdiyi zərərin bərpası mexanizmidir. Bu, 28 il davam edən faktın etirafı idi. Belə ki, emissiyaya görə ən çox məsuliyyət daşıyanlar dəymiş ziyanı ödəməlidirlər. Bununla belə, fond indiyədək cəmi 429 milyon ABŞ dolları toplayıb. Bununla belə, maliyyələşdirmənin artırılması ilə bağlı heç bir öhdəlik götürülməyib. ABŞ-nin ümumi istixana qazı emissiyalarında ən böyük paya sahib olduğunu nəzərə alsaq, onun cəmi 17,5 milyon dollarlıq töhfəsi cüzidir. Ona görə də hesab edirəm ki, inkişaf etmiş ölkələrdən daha çox öhdəlik və daha çox fəaliyyət tələb olunur, təkcə danışmaqla iş görülmür. Dərhal hərəkətə keçmək lazımdır.

- İqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə biznesin rolunu necə şərh edə bilərsiniz?

- Dünyada çoxlu sayda ekoloji, sosial və korporativ idarəetmə (ESG) qaydaları və təlimatları mövcuddur. Dayanıqlı inkişaf və iqlim sahəsində korporasiyaların fəaliyyəti artıq əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur, bu fəaliyyətlərin sürətləndirilməsi sıfır karbon cəmiyyəti yaratmaq üçün lazım olan siyasətlərdə, texnologiyalarda, davranışlarda və biznes modellərində dəyişikliklərə imkan verəcək.

Amma reallıq ondan ibarətdir ki, dünyanın bir çox şirkətləri iqlim dəyişikliyinin öz bizneslərinə təsirini daha yaxşı başa düşmək üçün məlumat axtarırlar. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin biznes cəmiyyəti üçün geridönüşü olmayan sərmayə olduğuna dair yanlış fikir var.

“ESG göstəricilərinin şirkətin dəyəri və gəlirliliyinə təsiri” adlı araşdırma fərqli mənzərə yaradır. Araşdırma göstərib ki, ESG göstəriciləri şirkətin dəyəri və gəlirliliyi ilə müsbət və əhəmiyyətli əlaqəyə malikdir.

Üstəlik, bu araşdırma 9 il ərzində (2013-cü ildən 2021-ci ilə qədər) “Bloomberg”in bazasında açıq siyahıya alınmış ən böyük 5 min şirkətin, “Refinitiv ESG score”un məlumatlarına və şirkətin mövcud olduğu illərdəki 14 043 müşahidənin məlumatlarını özündə ehtiva edən panel məlumatlarına əsaslanır.

Bu nəticələr şirkət rəhbərlərinə ESG üçün əlavə resursları səfərbər etmək üçün bir fürsət təmin edir.

ESG-nin səhmlərin göstəricilərinə təsirini müzakirə edərkən, “Morgan Stanley Capital International”ın (MSCI) mütəxəssisləri yüksək ESG reytinqinə malik şirkətlərin daha rəqabətli olduğunu və anormal gəlirlər yarada biləcəyini, daha yüksək gəlirliliyə və dividend ödənişlərinə səbəb ola biləcəyini müəyyən ediblər. Yüksək ESG reytinqləri olan şirkətlər spesifik biznesi və əməliyyat risklərini daha yaxşı idarə edə bilirlər və buna görə də onların səhmlərinin qiymətinə təsir edə biləcək insidentlərdən əziyyət çəkmə ehtimalı azdır.