Suriya hadisələri - dünya güclərinin yarımçıq layihəsi - ŞƏRH

Bakı. 11 yanvar. REPORT.AZ/ Ötən ilin sonunda olduğu kimi, bu ilin ilk günlərindən ABŞ-ın Suriya ilə bağlı siyasətinə dair sensasiya doğuracaq xəbərlər yayılmaqdadır. Yanvarın 10-da Ştatların bu ölkədən əməliyyatlarda istifadə etdiyi hərbi gəmi və təyyarələri çıxardığı bildirilib. Dekabrın 19-dan isə bu ölkədən çıxardığı hərbi texnikanı İraqın Suriya ilə sərhədindən 100 km aralıda yerləşən bazaya cəmləşdirdiyinə dair xəbər yayılmışdı.

Əslində, dekabrın sonunda ABŞ Prezidenti Donald Trampın həyat yoldaşı Melaniya ilə İraqa elan olunmamış səfəri də sensasiyalı hadisələrdəndir. Ağ Evin indiki yiyəsi bu ölkədə amerikalı hərbçilərlə görüşüb, onların Milad bayramını təbrik edib. Bu həm də Trampın prezident postunda hərbi əməliyyatlar zonasına ilk ziyarəti idi. ABŞ Prezidenti İraqa səfərindən bir neçə gün əvvəl isə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla Suriyadakı vəziyyəti telefon vasitəsilə müzakirə edib. Türkiyə lideri söhbət zamanı ABŞ administrasiyasının Suriyada terrorçuluqla mübarizə sahəsində atdığı addımlardan razılığını ifadə edib. Tərəflər ABŞ qoşunlarının Suriyadan çıxarılması zamanı və onunla əlaqədar keçid mərhələsində sui-istifadəyə yol aça biləcək güc vakuumundan yayınmaq üçün iki ölkə hərbçiləri, diplomatları və digər səlahiyyətli şəxsləri arasında əlaqəni təmin etməyi razılaşdırıblar. Yanvarın 8-də isə Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ Prezidentinin mili təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun təklifini qəbul etməyib. Buna səbəb Con Boltonun Türkiyəyə səfərdən əvvəl İsraildə verdiyi bəyanatdır. Müşavir bildirib ki, Suriyanın şimalında kürdlərin qorunması ilə bağlı anlaşma olmadan ABŞ hərbçiləri həmin bölgədən çıxmayacaq. Rəcəb Tayyib Ərdoğan C.Boltonun açıqlamasına cavab olaraq deyib: “Boltonun mesajını udmağımız mümkün deyil. Bizim üçün YPG, PKK, PYD ilə İŞİD arasında heç bir fərq yoxdur. Terrorçulardan başqa indiyədək hansı kürd öldürülüb? Hazırda Suriyanın Kobani bölgəsindən olan 200 min kürd Türkiyəyə sığınıb. Suriyada türklərin kürdləri hədəfə alması ən alçaq iftiradır. PKK/YPG-PYD-nin İŞİD-ə qarşı mübarizə apardığı da ağ yalanlardandır. İŞİD-lə PKK/YPG-PYD terrorçu qruplaşmaları arasında münaqişə mənfəət uğrunda baş verir”. Bütün hazırlıqlarımızı tamamlamışıq. Çox yaxın zamanlarda Suriya torpaqlarındakı terrorçu qruplaşmları zərərsizləşdirmək üçün hərbi əməliyyatlara başlayacağıq”. Rəcəb Tayyib Ərdoğan bildirib ki, ABŞ Prezidenti Donald Trampın qərarı onlar üçün istinad nöqtəsidir və hərbi hərəkat üçün hazırlıqları başa çatdırıblar: “PKK/YPG-PYD ilə bağlı da addımlar atmaqda qətiyyətliyik. Həssaslığımızı bildikləri halda, terror qruplaşmalarının arxasında duranlara sözümüz var. Türkiyə hər zaman sözünün üstündə duran ölkə olub, müttəfiqlərindən də eyni diqqəti gözləyir”.

Bu arada Boltonun səfərindən bir gün sonra ABŞ-ın dövlət katibi Maykl Pompeo İraqa elan olunmayan səfər edib. O, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın terrorçu PKK/YPG-PYD qruplaşmasının Türkiyə üçün bir təhlükə mənbəyi olaraq tanınması fikri ilə bağlı suala cavabında deyib: “Hər iki tərəflə görüşmüşük. Hərbçilərimizin təhlükəsiz çıxması ilə bağlı görüşlər keçiririk. Çıxmazdan əvvəl Suriyanın İŞİD-ə aid bütün ünsürlərdən təmizləndiyinə tam əmin olmaq istəyirik. Ərdoğan terrorçuların (PKK/YPG-PYD-ni nəzərdə tutur - red.) onların həyatı üçün bir təhdid mənbəyi olduğunu bildirib. Biz də terrorçuların Türkiyəni təhdid etdiyinin fərqindəyik və bu məsələdə Türkiyəni dəstəkləyirik. İfratçılar və terrorçular harada olur-olsun, onlara qarşı mübarizə aparan qüvvələri dəstəkləməyə hazırıq. Buna Türkiyə kimi başqa ölkələr də daxildir”. Pompeo Donald Trampın amerikalı hərbçilərin Suriyadan çıxarılması məsələsində dəyişiklik olmadığını da vurğulayıb: “Həm İŞİD-ə qarşı mübarizə aparacağıq, həm də Suriyadan uyğun bir halda çıxacağıq”. Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu da PKK/YPG-PYD-yə qarşı əməliyyatın ABŞ-ın hərbçilərini bölgədən çıxarmasından asılı olmadığını söyləyib: “Rəhmətlik Süleyman Dəmirəl deyərdi: “Super güclərin çarxı geri hərəkət etməz”. Biz Suriya məsələsində ABŞ-ın “çarxının geri” hərəkət etdiyini görürük. Məsələ ilə bağlı ABŞ Prezidenti Donald Tramp qərar verib və çıxış edib. Yanvarın 9-da dövlət katibi Maykl Pompeo da bu məsələyə münasibət bildirib. Suriyalı kürdlər “YPG” deyil, türkiyəli kürdlər PKK deyil. Bunu hər kəs çox yaxşı bilir. Maykl Pompeo Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru olub. Hamıdan yaxşısını o bilməlidir. PKK/YPG-PYD-nin sürgün etdiyi yüz minlərlə suriyalı kürdə Türkiyə sığınacaq verib. Bizim problemimiz bu terror qruplaşmasına ABŞ-ın dəstək verməsidir. Bu terror qruplaşması ABŞ-ın dəstəyi ilə ərəblərin yaşadığı ərazilərə nəzarət edir. Haqdan danışan ABŞ-ın “YPG”nin işgəncə verdiyi suryaniləri müdafiə etdiyini eşitmirik. Qocaman bir dövlətin NATO-dakı müttəfiqliyimiz və əməkdaşlığımıza baxmayaraq, bir terror qruplaşmasına sığınması doğru deyil. Prezidentimiz Rəcəb Tayyib Ərdoğan Fərat çayının şərqinə girəcəyimizi deyib. ABŞ da oradan çıxacağına söz verib. Ancaq ortada onların çıxmaması üçün çalışanlar var. Donald Trampın verdiyi söz bizim üçün keçərlidir. Prezidentin milli məsələlər üzrə müşaviri Con Bolton və başqalarının açıqlamalarından görürük ki, onlar bu çəkilmənin tərəfdarı deyillər”. O həmçinin ABŞ-ın “YPG”yə verdiyi silahları toplamadığını da vurğulayıb.

Yeri gəlmişkən, 2017-ci ilin mayında ABŞ terrorçu PKK/YPG-PYD-yə ötürdüyü və ötürəcəyi silah-sursatla bağlı Türkiyəyə təminat verib:

1.“YPG”yə veriləcək silahların hamısı sayılacaq və qeydə alınacaq;

2.Silahların sayı, vacibliyi əməliyyata uyğun olacaq. Sadəcə, yetərli sayda silah veriləcək. Onlardan istifadəyə ABŞ hərbçiləri nəzarət edəcək;

3.Verilən silahların başqa bir yerdə istifadə edildiyi ortaya çıxarsa, o zaman bütün silah ötürülməsi dayandırılacaq;

4.Rakka (İŞİD-in özünə paytaxt elan etdiyi Suriya şəhəri - “Report”) əməliyyatı bitər-bitməz "YPG"nin əlindəki bütün ağır silahlar alınacaq;

5.Rakka azad edildikdən sonra bu şəhərdə “YPG” üzvləri qalmayacaq. Şəhərin idarə edilməsi və təhlükəsizliyi suriyalı ərəblərə həvalə ediləcək.

Həmin il mayın 16-17-də Türkiyə Prezidenti ABŞ-da rəsmi səfərdə olarkən bu məsələni Donald Trampla müzakirə edib. Ancaq sözügedən təminatın heç biri yerinə yetirilməyib. Başqa sözlə, silahlar yenə həmin terrorçu qruplaşmanın əlindədir. PKK/YPG-PYD-nin yaratdığı Suriya Demokratik Qüvvələri isə Rakkaya nəzarət edir.

Deməli, yanvarın 10-da Suriyanın Tel Rifat bölgəsində bu qruplaşmanın ABŞ istehsalı olan TOW antitank raketi ilə hücumu nəticəsində Azad Suriya Ordusunun (ASO) iki döyüşçüsü ölüb. Ötən gün ABŞ Konqresinin Nümayəndələr palatasına Suriya Prezidenti Bəşşar Əsəd hakimiyyətinə maliyyə, material və texnoloji yardım edən hüquqi və fiziki şəxslərə sanksiyanın tətbiqinə dair qanun layihəsi göndərilib. Bu sənədə Suriyanın təbii qaz, neft hasilatı və neft məhsulları istehsalı, habelə hərbi texniki yardım sahələrini də əhatə edir. Bundan başqa, Bəşşar Əsəd rejimindən siyasi məhbusların sərbəst buraxılması, qaçqın suriyalıların geri dönməsi üçün hər bir şəraitin yaradılması kimi məsələlər də tələb olunub. Fransanın xarici işlər naziri Jan-İv Le Drian da Suriyadan çıxacaqlarını, bu ölkədə siyasi anlaşmazlığın həllinə görə Rusiyanın məsuliyyət daşıdığını bildirib: “Rusiyanın Suriya münaqişəsinin siyasi yolla həllini tapmaqda məsuliyyəti var”.

Beləliklə, Suriya ilə bağlı son xəbərlər, təxminən, bunlardır. Bu informasiyalara əsasən bəzi nəticələr əldə etmək olar. ABŞ-ın Suriya ilə bağlı planı yarımçıqdır. Bu plan Kissincerin bir vaxtlar irəli sürdüyü İraq və Suriyanın üç hissəyə - şiə, sünni və kürdlərə bölünməsindən uzağa gedə bilmir. Problemin həllinə dair yeni ideya olmadığından İraq və Suriyada gərginlik aradan qalxmır. Baş verənlərdən belə görünür ki, ABŞ-ın Suriya və İraqda baş verənlərdə məqsədi PKK və ona oxşar terrorçu qrupların ideyalarının dəstəklənməsindən ibarət olub. Habelə bu işdə ərəb dövlətlərindən Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Misirin dəstəynə bel bağlayıb. Bu baxımdan, Məhəmməd Mursinin Misir Prezidenti postundan hərbi yolla devrilməsi ilə bağlı bəzi məqamlara da aydınlıq gətirmək olar. Qətər isə bu oyuna razılıq vermədiyindən Ər-Riyadın başçılıq etdiyi koalisiyanın sanksiyasına məruz qalıb. ABŞ rəsmiləri tərəfindən jurnalist Camal Qaşıqçının qətlinin əsas sifarişçisinin hələ də açıqlanmaması da bu qəbildəndir. Tam siyasi təsviri verilən bu şəxsin adı deyilərsə, o zaman ABŞ Suriya və İraqla bağlı ideyasını gerçəkləşdirmək yolunda ona yardım edən müttəfiqlərindən birini itirə bilər. Ehtimal etmək olar ki, ABŞ bəhs etdiyimiz planı həyata keçirmək istəyəndə isə müqavimətin səviyyəsi və miqyasını nəzərə almayıb. Belə təəssürat yaranır ki, Suriya və İraqla yanaşı, oxşar hadisələr Türkiyədə də cərəyan etməli imiş. Bu üç ölkədə yaranan xaosdan isə bir dövlət qurub onu əraziyə nəzarət etmək üçün mərkəzə çevirməli imişlər. Ancaq hələlik bu plan alınmır. 

Nəhayət, dünya güclərinin bu sayaq yarımçıq layihələri az deyil. Əfqanıstan, Liviya, Yəmən, Ukrayna, Gürcüstan, Suriya, İraqda baş verənlər və başqa hadisələr buna açıq-aşkar sübutdur. Güclər heç vaxt etdikləri yanlış addımdan çəkinməyib, yaxud “çarxı geri hərəkət etdirməyiblər”. Elə ona görə də ABŞ-ın Suriyadan yaxın vaxta çıxacağı gözlənilən deyil. İkinci Dünya savaşından sonra meydana çıxan dünya gücləri öz ideyalarını tankların tırtılları ilə yaymağa, dövlət qurmağa çox çalışıblar. Nəticə yenə onların istəklərinin əksinə olub. İndi təkqütblülük şəraitində isə dünyaya demokratik dəyərləri, hakimiyyətləri yenə bomba, müxtəlif qanunsuz silahlı dəstələri hərbi texnika və avadanlıqlarla təchiz etməklə qurmağa çalışırlar. Ancaq nəticə Suriya olur. Deyilənə görə, Donald Tramp və Maykl Pompeonun Türkiyəyə səfəri gözlənilir. Belə səfərin reallaşması yaxşı hadisə ola bilər. Gedişat sübut etdi ki, terrorçu və ya qanunsuz silahlı qruplaşmanı müttəfiqdən üstün tutmaq ziyanlı haldır. Daha açığı, ABŞ NATO-nun sonuncu sərhəd ölkəsi olan Türkiyəni gələcəyi, quracağı bəlli olmayan bir dövlətə dəyişməsi növbəti yanlış layihədir. Yol zorakılıqdan keçmir. Bütün savaşların sonu masa arxasında müzakirə ilə bitir. Bölgədə hər sahə dağılıb. Bundan sonra hansı addım atılacaq? Müzakirəyə hələ çox var? Bəlkə ətəklərinizdəki bombaları töküb danışığa başlayasınız?! Amma deyəsən, rəhmətlik Süleyman Dəmirəlin dedikləri hələ qüvvədədir.