ABŞ-də siyasi səhnə marafonunda "qocalmış atları güllələyirlər" - Seçki amansızlığı – TƏHLİL

ABŞ Böyük Britaniyanın ən uğurlu layihəsidir. Ştatların bir çox özəlliyi var. Bir çox ölkələr də ona bənzəməyə çalışır. ABŞ-nin xeyir-duası olmadan beynəlxalq əhəmiyyətli layihələr ya reallaşmır, ya da çox çətinliklə həyata keçir. Beynəlxalq münasibətlərə və siyasətə təsir etdiyindən orada keçirilən prezident seçkisi də dünya ictimaiyyəti tərəfindən maraqla izlənilir.

Bəlkə bu siyasi kampaniya ABŞ-də daha çox önəm daşıyırdı. Ancaq 2020-ci ildə prezident vəzifəyə seçiləndən sonra Cozef Bayden qeyri-dəqiq siyasi çıxışları, yanlış ifadələri, əzilməsi, büdrəməsi, dövlət başçılarının, dövlətlərin adlarını qarışıq salması kimi hallarla yadda qalıb. Odur ki, insanlar ABŞ prezidentinin çıxışlarındakı siyasi hədəflərdən daha çox yanlışlıqları barədə fikir söyləyirlər.

Başqa sözlə, Ağ evin indiki yiyəsi bir növ kuluarların lağlağısı, məzəli hadisəsi olub. Elə dövlət başçılarının zirvə toplantısında da Cozef Bayden səhvlər edir. İnsanın qocalması və ölməsi ən təbii hadisədir. Yaşlaşanda, qocalanda ABŞ dövlət başçısının başına gələn hadisə o yaşda hər kəsi gözləyir. Axı belə yaşda, belə keyfiyyətlə hər adam ABŞ kimi qüdrətli dövlətin başçısı da olmur. Ona görə də Cozef Bayden barəsində müxtəlif lətifələrin də yaranması mümkündür. Bir zamanlar ABŞ institutları keçmiş sovet rəhbərlərinə belə lətifələr qoşardı.

Azərbaycan ictimaiyyəti Cozef Baydeni prezident olmazdan əvvəl 1992-ci ildən “907 saylı düzəliş”lə bağlı sənədin qəbulundan tanışdır. O, bu sənədin hazırlanmasında xüsusi fəallıq göstərib. Prezident kimi isə Cozef Bayden “erməni soyqırımı” deməklə bu etnosun saxtakarlığına şərik olmaqla da yadda qalıb.

Bəlkə də Baydenə bu qədər çox diqqət ayrılmazdı. Onun prezident olması ilə bağlı məsələ iyunun 27-də keçmiş prezident və yenidən bu posta iddiaçı Donald Trampla teledebatdan başladı. Əvvəllər ABŞ və dünya ictimaiyyəti onun dövlət başçısı vəzifəsinə namizəd olmayacağını düşünürdü.

Həmin debatda 81 yaşında olan Baydenin 78 yaşlı rəqibinə məğlub olduğu deyilirdi. Teledebatda C.Bayden bildirib: “Siyasətdə ən gənc olduğum üçün karyeramın yarısını tənqid olunmuşam. Senata seçilən ikinci ən gənc siyasətçi idim. İndi isə ABŞ-nin ən yaşlı Prezidentiyəm. Bu cavan oğlan (Donald Trampı nəzərdə tutur-red.) məndən üç yaş kiçik və daha az səlahiyyətə malikdir”.

Donald Tramp isə sağlamlığı ilə qürurlanaraq özünü 25-30 yaşında gənc kimi hiss etdiyini bildirmişdi.

Həmin debatda ştatların Ukraynaya yardımından HƏMAS-İsrail məsələsinə, miqrasiyaya, inflyasiyanın artmasına və ölkədaxili başqa məsələlərdən də danışılıb, mövqe sərgilənib.

Ekspertlərə görə, Bayden debatlarda elə güclü olmayıb. 2020-ci il seçkilərində onu bəzən keçmiş prezident, Demokratlar Partiyasından olan Barak Obama da əvəz edib. Ona görə həmin seçkiləri belə qiymətləndirirdilər: ya “Trampla superbərpa”, ya da “Baydenlə dərin depressiya”.

ABŞ cəmiyyətinin “dərin depressiyaya” düşməsi ehtimalı Baydenin hələ onda cavan oğlunu itirdiyi üçün güclü sarsıntı keçirməsi ilə əlaqələndirilir. Ona görə də onun davranışında bir anormal hərəkətlər müşahidə edilir. Ötən ilin yayında o, Helsinkidə hava limanında qız uşağını dişləməyə səy göstərmişdi. Bu hadisədən sonra Donald Tramp bildirmişidi ki, Bayden azad dünyanın (ABŞ-ni nəzərdə tutur-red.) idarə etməməli, qocalar evinə yerləşdirilməlidir.

Bu ilin aprelində isə o bildirib ki, ikinci dünya müharibəsi zamanı dayısının göyərtəsində olduğu təyyarə Yeni Qvineyada qəzaya uğramışdı: “Orada kaniballar olduğu üçün dayımın meyitini tapa bilmədik”.

Ancaq hərbi mənbələrin informasiyası Baydenin iddiasından çox fərqlənir. Bildirilib ki, 1944-cü il mayın 14-də Yeni Qvineyaya təyyarə uçub, bu kuryer reysi imiş. Təyyarənin göyərtəsində üç ekipaj üzvü və bir sərnişin, Baydenin dayısı olub.

Bu il iyulun 11-də NATO-nun zirvə toplantısının bağlanış mərasimində Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskini Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə dəyişik salıb: “Xanımlar və cənablar, Prezident Putin!”. Bir neçə saniyə sonra yanlışlıq etdiyini bilib, səhvini düzəltməyə çalışıb: “Biz Prezident Putinə qalib gəlmək üçün toplaşmışıq. Prezident Zelenski!”.

Bu hadisədən əvvəl isə o, Donald Trampla vitse-prezident Kamala Harrisi dəyişik salıb.

Bayden Ukrayna ilə Uran planetini dəyişik salaraq deyib: “Putin Uranın mədəniyyətini məhv edir”. Sonra səhvini düzəldib.

Bu kimi faktlar Prezident Cozef Baydenin ABŞ kimi dövləti daha 4 il idarə etməyə gücünün çatmayacağını təsdiqləyir. Ona görə də iyulun 21-də o, ikinci müddətə namizədlikdən geri çəkilib. Bunu ştatların siyasəti üçün gözlənilməz sayırlar. Ancaq Demokratlar Partiyası daxilində onun namizəd olmasına qarşı çıxanların olduğunu nəzərə alsaq, bu, o qədər də gözlənilməz sayılmır. Partiya Baydenlə mübarizəni davam etdirməyi şəninə sıxışdırmayıb. Çünki Donald Trampa sui-qəsd cəhdi Respublikaçı namizədin prezident olma şansını artırıb. Bu baxımdan, onlar Baydenin Kamala Harrislə əvəzlənməsinə üstünlük verib. Oxşar addımı 1952-ci ildə Harri Trumen, 1968-ci ildə Lindon Conson atıb. Onlar seçkidə iştirak edəcəklərini elan etsələr də, sonradan namizədlikləri geri götürüblər.

Onu keçmiş Prezident Bill Klinton və həyat yoldaşı, Donald Trampın 2016-cı ildə prezidentlik uğrunda mübarizədə rəqibi, keçmiş dövlət katibi Hillari Klinton, keçmiş Prezident Barak Obama onun namizədliyini dəstəklədiklərini bildiriblər. Cozef Bayden də vitse-prezident Kamala Harrisi dəstəkləməyə çağırıb.

Corc Vaşinqton Universitetinin professoru Piter Loq ABŞ prezidentliyinə heç bir namizədin yarışdan bu qədər gec çəkilmədiyini deyərək, Baydenin qərarını "tamamilə tarixi" adlandırıb: “ABŞ-nin siyasi sistemi dünyanın bir çox yerində olduğu kimi deyil. Seçkilərimiz sonsuzdur və sonsuz dərəcədə bahadır”.

Demokratlar hələ Kamala Harrisi vahid namizədi saymır. Onun namizədliyinin seçki “ssenarisində” olmadığı bildirilib. Politoloq və ABŞ Biznes İnstitutunun baş elmi işçisi Hari Şmit isə hadisəni belə dəyərləndirib: “Bəlkə də siz tamamilə açıq bir qurultay istəmirsiniz. Bu, partiyanı müəyyən bir namizəd ətrafında birləşdirmir, əksinə, parçalayır”.

Bu baxımdan, qarşıdan gələn günlərdə onun namizədliyi məsələsi qətiləşəcək. Kamala Harris partiyadaşlarının çoxunun dəstəyini qazanıb. Ancaq Demokratlar partiyasının qurultayı avqustun 19-da keçiriləcək. Həmin tədbirdə partiyanın prezidentliyə, vitse-prezidentliyə namizədi müəyyənləşəcək.

Kamala Harris isə bildirib: “Namizədliyimin rəsmi olaraq qəbul edilməsini səbirsizliklə gözləyirəm”. O, noyabrda keçiriləcək prezident seçkisində Donald Trampı məğlub etməyə sadiq olduğunu da vurğulayıb.

K.Harris demokratların ikinci qadın namizədi olacaq. Onun qarşısında özündən 18 yaş böyük olan, milyarder, keçmiş prezident Donald Trampı məğlub etmək kimi vəzifə durur. 2016-cı ilin prezident seçkisində rəqibi Hillari Klinton Donald Trampdan 3 milyondan çox səs toplasa da, Seçilmişlər Kollegiyası Respublikaçı namizədi qalib saymışdı. Bu dəfə əksinə olacaq, yoxsa Tramp yenə də Demokrat qadın namizədə qalib gələrək prezident olacaq? Bütün hallarda Kamala Harris ştatların ilk “dəmir ledisi” də ola bilər. Çünki Seçilmişlər Kollegiyası var. Bu, ölkədə kiçik Corc Buş Albert Qoru bir səslə udmuşdu...

Bütün hallarda bura ABŞ-dir. Oranın seçki qaydaları tamam fərqlidir. Bu, həm də böyük siyasi şoudur. Çünki prezidentliyə namizədlər də bu "musiqili şou"nun baş rol ifaçılarıdır. Bayden isə bu yarışı tez tərk edib. Deyəsən, "Prezident şousu"nda “qocalmış atları” doğrudan da “güllələyirlər”.