"Agile" layihə idarəetməsi və onun Azərbaycanın biznes sektoruna adaptasiyası

Dünyada biznes layihələrinin idarə edilməsində çevik və müasir metodologiya olan “Agile” yanaşmasından istifadə edilir. Azərbaycanda da bəzi iri şirkətlərdə bu yanaşma tətbiq olunur.

Bəs “Agile” nədir? Onun prinsipləri nələrdən ibarətdir və ölkəmizdə bu metodologiyanın tətbiqi nə qədər məqsədəuyğundur?

“Agile Coach” Yusif Qasımov “Report”a açıqlamasında bildirib ki, “Agile” şəxslərin həm biznes, həm də şəxsi prizmadan necə yanaşdığını ortaya qoyan bir fəlsəfə və düşüncə tərzidir.

“Agile” data əsasında qərarlara əsaslanır

O hesab edir ki, çevik, məqsədyönlü, səflərə açıq və tam şəffaf yanaşman olsa, o deməkdir ki, sən “Agile" düşünürsən: "İndiki biznes mühiti çox dəyişkən və çevikdir. Əgər sən qərarlarını ona əsasən verə bilməsən, sənin qərarların əsassız və nəticəsiz olacaq. “Agile” data əsasında, yəni verilənlər əsasında qərarlara, insanların arasındakı interaksiyaya fokuslanan insan yönümlü düşüncə tərzidir. Bu transformasiya əsasən 5 qolu əhatə edir. Bunlardan birincisi, korporativ mədəniyyətin formalaşdırılmasıdır. İkincisi, əməkdaşların məmnuniyyətidir. Üçüncüsü, biznes konsepsiyasının dəyişilməsidir ki, buna “business agility” də deyilir. Dördüncüsü, proseslərin optimizasiyası və avtomatlaşdırılmasıdır. Beşincisi isə rəqəmsallaşma, yəni rəqəmsal həllər, data əsaslı qərarlardır".

Y. Qasımov vurğulayıb ki, “Agile” istiqamətli dəyişikliklər etmək istəyən şirkət düşünməlidir ki, onun əhatə etdiyi istiqamətlər bunlar olacaq. Əks təqdirdə yalnız bir istiqaməti seçib digərlərini unutmaqla əldə edilən nəticə istənilən formada olmayacaq.

"Yekunda belə bir fikir yarana bilər ki, bu yanaşma işlək deyil. Amma bu beş istiqamətin hər birini paralel apara bilsə, yekunda “Agile” yanaşmanın xeyrini görə biləcək. Şirkətlər bir pilot olaraq bunu yoxlayanda biznes konsepsiyasından başlayırlar. Şirkətlər bu istiqamətdə müəyyən yoxlamalar, pilot təşəbbüslər həyata keçirlməklə potensial olaraq bu istiqamətdə gəlir, inkişaf və müştəri məmnuniyyətinin olub-olmamasını qısa zaman ərzində yoxlaya bilər. Hazırda rəqəmsal yönümlü şirkətlər, startaplar bu üsuldan istifadə edir. Sonradan artıq bu yanaşmanı daha geniş şəkildə tətbiq edib-etməmək barədə qərar verilir".

Azərbaycanda “Agile” uğurludurmu?

Y.Qasımov qeyd edib ki, Azərbaycanda bəzi insanlar “Agile” transformasiyasının mentalitetimizə uyğun olmadığını düşünür: "Əslində bu, böyük səhvdir. Belə iddia edənlər düşünür ki, azərbaycanlılar komandada işləyə bilmir, komanda işi bizdə axsayır, bizdə güclü şəkildə fərdçilik irəli sürülür, biz tək şəkildə hərşeyi yarıda bilirik, amma komandada bizim işimiz alınmır. “Agile” yanaşmasının təşviq etdiyi isə məhz komanda quruculuğu və birgə işdir. Hesab edirəm ki, “Agile” bizim üçün çox uyğundur. Mental olaraq biz dəyişikliklərə çox rahat adaptasiya oluruq. İstənilən çıxış yolu olmayan və kritik hadisələrdə biz tez çıxış yolu tapırıq. Çox tez şəkildə məsələyə reaksiya verir, çözümü tapa bilir və qısa zamanda uğur qazanırıq".

Onun sözlərinə görə, artıq Azərbaycan bazarında “Agile” aktiv şəkildə yayılır: "Bu, həm tək-tək layihələr, həm də irimiqyaslı transformasiyalarda ola bilər. Azərbaycanda “Agile” yanaşması əsasən maliyyə institutları, banklar, sığorta şirkətləri, telekommunikasiya sektoru, mobil operatorlar, İT şirkətləri və bəzi dövlət qurumlarında tətbiq edilir. Tikinti və aqrar sektorda da bəzi şirkətlər bu yanaşmanı sınamaq istəyir".

Burda “yumşaq bacarıqlara” üstünlük verilir

Y.Qasımov qeyd edib ki, Türkiyəyə “Agile” bizdən 10-15 il əvvəl gəlib: "Artıq onlarda bu yanaşma yetkinləşib. ABŞ-da belə təəssürat yaranıb ki, artıq “Agile”dən imtina edirlər. Amma, belə deyil. Sadəcə orda artıq bu sahədə xüsusi bir təşəbbüs və layihələrə ehtiyac yoxdur. Orda şirkətlər artıq “Agile” təfəkkürü ilə fəaliyyət göstərirlər.

Azərbaycanda hazırda bu başlanğıc səviyyədədir. İlk dəfə 2018-ci ildə bizdə “Agile” təşəbbüsü irəli sürülüb. Hazırda bir çox mütəxəssislər bu düşüncəyə yiyələnmək istəyir. Bunu istəmək rahatdır, amma onun implementasiyası kifayət qədər çətindir. Çünki sənin müvafiq səriştələrin olmalıdır ki, sən bu istiqamətdə uğurlu ola biləsən. Burda əsasən texniki və “sərt bacarıq”lardan (hard skills) daha çox “yumşaq bacarıqlara” (soft skills), ünsiyyət qurma, insanlarla kommunikasiya yaratma, empati, dinləmə, qərar vermə, müzakirələrin, diskussiyaların konstruktiv aparılması bacarıqları, rəy (feedback) vermə mədəniyyəti və nüanslar nəzərdə tutulur. Bütün lazımi meyarlara eyni səviyyədə cavab verməyi hər adam bacarmır. “Agile” yanaşmasına maraq göstərən insanın beyninə belə bir aksiom həkk olunmalıdır ki, bu düşüncə tərzini qəbul etmək istəyirsə, deməli ömür boyu nə isə öyrənəcək, ətrafında olan hər bir insandan maariflənəcək, həmişə yeniliklərə ac olacaq. Bir sözlə, həmişə “mən bilirəm ki, heç nə bilmirəm” düşüncəsində olacaq. Bunu qəbul edən insan üçün “Agile” düşüncə tərzi və fəlsəfəsi çox rahat gələcək. Əks təqdirdə şəffaflıq mühitinə görə, rahat şəkildə hər şeyi bildirməyinə görə, səhvləri çox qabarıq və rahat şəkildə paylaşmağına görə bu yanaşma onun qarşılığını gətirməyən insan üçün çətin olur. Şəffaflığa hazır olmayan insanlar bu formada çalışa bilmir".

”Agile” yanaşmaları müxtəlifdir

Müsahibimizin sözlərinə görə, “Agile” ilə bağlı beynəlxalq səviyyədə tanınan müxtəlif sertifikatlar var:

“Agile” düşüncə tərzi ilə bağlı müxtəlif praktiki yanaşmalar var ki, onlardan ən geniş yayılanı “Scrum” yanaşmasıdır. Bu, rəqəmsal sferada müxtəlif məhsulların yaradılması proseslərində çox yayılıb və həqiqətən nəticə verən yanaşmadır. Bu yanaşma üzrə də sertifikatlar var. Məsələn, “scrum. org” saytının, “Scrum Alliance” şirkətinin sertifikatları mövcuddur. “Agile” düşüncə tərzi üzrə “Project Management” institutunun “PMI-ACP” yanaşması, ”Kanban” və digər yanaşmalar var. “Kanban” üzrə də sertifikatlar verilir. Bu yanaşma üzrə hətta universitet də tərtib olunub (Kanban University). Bu unversitet də öz sertifikatını beynəlxalq auditoriyaya təqdim edir.

Digər yanaşma “Safe Scaled Agile” yanaşmasıdır. Bundan əlavə “Scrum-Ban”, “XP” və “Large Scale“ yanaşması da var. “Agile” yanaşmaları müxtəlifdir və onların hər birinin öz tətbiq edilmə istiqamətləri var. Məsələn, iri bir layihə üzrə “Scrum”la çalışmaq olmur. Burda ənənəvi geniş şəlaləvari (Waterfall) idarəetmə forması tətbiq edilməlidir. Amma onun daxilində müəyən mərhələləri “Agile” yanaşmaları vasitəsilə edə bilərsiniz. Bir vaxtlar deyilirdi ki, artıq ənənəvi idarəetmənin zamanı bitib, “Agile” erası başlayır. Bu səhv yanaşmadır və bizim ənənəvi layihə idarəetməsi istiqamətində uzun illərdir çalışan həmkarlarımıza qarşı böyük hörmətsizlikdir".

Bu, bir liderlik yanaşmasıdır

Y.Qasımov hesab edir ki, “Agile”da liderlik yanaşması var: "Burda idarəetmə, rəhbərlik və ya müdirlik yanaşması yoxdur. “Agile coach” da liderlərdən biridir. Onun əsas funksiyası şirkətdə düzgün və keyfiyyətli “Agile” düşüncə tərzinin mövcudluğunu təmin etmək və onun yanaşmalarını yayıb tətbiq etməkdir. O, burada həm müəllim, həm mentor, həm də təlimçi kimi çıxış edə bilər. Eyni zamanda konsultant və ya ekspert də ola bilər. Onun əsas işi odur kİ, həmin şirkətdə çalışan insanlar hərtərəfli bu transformasiyadan yararlana bilsin. “Agile coach” o heyətdə ən təcrübəli insandır. “Agile Manager” anlayışı mövcud deyil. Burda yanaşma liderlik (Leadership) yanaşmasıdır və əsasən də bütün liderlərin işi ondan ibarət olur ki, ümumi transformasiyaya öz töhfəsini versin və hamı bir nəfər kimi eyni hədəfə vursun. “Təlimçi” (coach) isə yeni bilgini şirkətə gətirən, digər lider komandasına bunu aşılayan, öyrədən və yayandır. Ona görə də “Agile coach” da bir rol olaraq lider roludur".

“Agile” yanaşmasında rəhbər-işçi formatı yoxdur

Y.Qasımov söhbət əsnasında Azərbaycanda tətbiq edilən “Spotify” modelindən danışıb: "Burda “Tribe”, yəni qəbilə formasında rollar təyin olunub. Məsələn, “Tribe lead”, yəni “qəbilə başçısı” rolu var. O, bütün qəbilənin mənafeyi, gəlirliyi uğrunda əlindən gələni edən adamdır. Güclü mühit yaradır, istiqamətlər verir, hədəfləri paylaşır. Amma onun paylaşımı üfüqidir, yuxarıdan aşağı deyil. Bundan başqa, lider olaraq “Məhsul sahibi” (Product owner) var. Layihədə yekun söz məhz ona məxsusdur. Əvvəllər isə belə deyildi. Bir az şaquli strukturda sən gərək özündən yuxarı instansiyalara müəyyən hesabat verərdin, ordan təsdiq istəyəydin və bu təsdiq gəlmədən sən heç nə etmirdin. Amma “Məhsul sahibi” bütün tərəfləri dinləyərək yekun qərarı verəcək insandır. Bunun üçün isə onda güclü liderlik potensialı, cəsarət və biliklər olmalıdır.

Sonra “Spotify” modelində “Funksional lider” (Chapter lead) anlayışı var. Yəni müvafiq istiqamətin, funksiyanın lideri. Məsələn, biz marketinq komandasında “Marketing Chapter Lead” deyiriksə, bu o deməkdir ki, həmin şirkətdə bir marketinq mütəxəssisləri toplusu var və bu lider də həmin insanların inkişafı, yüksəliş yolu, iş mühiti və digər məsələlərlə bağlı liderlik edir. O, komanda üzvlərinə istiqamət verir, onlarla danışdıqdan sonra inkişaf planı cızır, bir “Mentor coach” kimi onlarla daimi əlaqədədir. Burda bütün münasibətlər rəhbər-işçi formatında yox, lider və liderin yanında formalaşan komanda əsasında qurulur. “Agile” yanaşmasının məğzi də bundan ibarətdir".

Y.Qasımov əlavə edib ki, bir şirkət keçmiş ənənəvi strukturların adlarını yeni adlarla əvəz etməklə yanaşmanı eyni saxlayırsa, bu o demək deyil ki, həmin şirkət “Agile” yanaşmasını tətbiq edir. Yəni əvvəl şirkətdə departament var idi, indi o “Tribe” olub, amma münasibətlər və işə yanaşma yenə direktor və işçi arasında hesabat formasında davam edirsə və işçi direktorun təsdiqi olmadan heç bir hərəkət edə bilmirsə, deməli burda heç bir transformasiyadan söhbət gedə bilməz".