QAZLI GƏLƏCƏK: Tələbatın kəskin yüksəlməsi hasilatı artırmağa həvəsləndirir

Ötən həftə Bakıda “Şahdəniz” yatağı üzrə hasilatın pay bölgüsü sazişinin 25 illiyi qeyd olunarkən və Azərbaycanda qaz hasilatının perspektivlərindən danışılarkən Sankt-Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumunda (SPIEF) (2-5 iyun) yanacaq ixrac edən ölkələrin nümayəndələri dünyanın qlobal karbohidrogen çatışmazlığı ilə üzləşə biləcəyinə dair həyəcan təbili çaldı. Özü də bunun yaxın gələcəkdə baş verəcəyi bildirildi. Karbohidrogen idxal edən ölkələr üçün bu olduqca təhlükəli proqnozdursa, ixracatçılar üçün, əksinə, kəşfiyyat işlərini dərinləşdirmək, yeni yataqlar axtarmaq üçün yaxşı əsas var.

Nə qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır

“Son illərdə neft və qaz ehtiyatlarında müşahidə olunan artım tarixi minimumlar səviyyəsindədir və artıq indidən müəyyən resurs çatışmazlığı nəzərə çarpır. Bu trend dünya meycorları üçün “yeni norma” ola və resurs bazasının tükənməsinə səbəb ola bilər. Dünya kəskin neft və qaz çatışmazlığı ilə üzləşmək riskini daşıyır”, - “Rosneft” şirkətinin Baş icraçı direktoru İqor Seçin deyib.

Bu baxımdan Avropaya qaz tədarükündə əsas rol oynayan Rusiya artıq “mavi yanacaq” ixracatının həcmini artıracağını açıqlayıb. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin sözlərinə görə, bu il qaz tədarükü 200 milyard kubmetrdən çox ola bilər, çünki tələb kəskin böyüyür, iqtisadiyyat tələb edir, inkişaf edir və pandemiyadan sonra bərpa olunur. Beləliklə, Rusiya on il ərzində hər il tranzit həcminə 50 milyard kubmetr əlavə etmək niyyətindədir; ölkənin resurs bazası da buna imkan verir. Üstəlik, Rusiya satınalmaları hər iki tərəf üçün daha sərfəli etmək üçün Avropaya qaz tədarükü üçün hesablaşmalarda valyuta olaraq avrodan istifadə etməyə belə hazırdır.

Azərbaycana gəlincə, SOCAR prezidenti Rövnəq Abdullayevin SPIEF-dəki çıxışı zamanı dediyi kimi, hazırda Avropa İttifaqı tərəfindən idxal olunan neftin 4 %-i ölkəmizin payına düşür. Xatırladaq ki, 31 dekabr 2020-ci il tarixdən etibarən Azərbaycan qazının TAP kəməri ilə İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstandakı istehlakçılara tədarükü başlayıb. İxrac həcmi artıq 2,3 milyard kubmetrə çatıb və ilin sonuna qədər bu göstərici 5 milyard kubmetrə çatdırılacaq, ardından isə tədricən 10 milyard, perspektivdə isə hətta 20 milyard kubmetr olacaq.

Ümumiyyətlə, məlum olduğu kimi, Azərbaycan ildə 40 milyard kubmetrə qədər qaz hasil edir və bu gün hasilatın müəyyən hissəsi daxili tələbatı ödəməyə yönəldilib, bunun sayəsində də ölkənin qazlaşdırılma səviyyəsi 96 %-ə çatıb. Belə ki, Azərbaycanın Gürcüstana əsas qaz təchizatçısı olduğu məlumdur – məhz bizim “mavi yanacağımız” qonşularımızın ərazisinin 82 %-dən çoxunun qazlaşdırılmasına kömək edib.

Avropaya tədarük həcminin artırılmasına gəlincə, bu, Azərbaycan qaz istehsalçıları üçün də əsas vəzifədir, xoşbəxtlikdən yaxın illərdə aktiv şəkildə işlənə biləcək yeni və köhnə yataqlar mövcuddur.

Maksimum marja

Qaz tədarükçülərinin niyə bu qədər çalışdıqları başa düşüləndir - bu vəziyyətdə onlar maksimum marja əldə edirlər. Bir çox ekspertlər yaxın gələcəkdə qazın qiymətinin rekord səviyyəyə yüksələ biləcəyini düşünür. Əslində ilin əvvəlindən bəri artım açıq-aydın müşahidə olunur, artıq 1 000 kubmetr qazın dəyəri 286 ABŞ dollarına yüksəlib. Özü də bu, ekoloji cəhətdən təmiz yanacaqlara keçidin geniş təbliğatı aparılan zamana təsadüf edir. İ.Seçin qeyd edib ki, külək və günəş enerjisi üçün genişmiqyaslı subsidiyaların artımı (Aİ-də 10 ildə beş dəfə) enerjinin kifayət qədər artmasına səbəb olmur. Avropada analoji dövrdə o, yalnız 3,6 dəfə artıb.

OPEC və IEA-nın proqnozlarına görə, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişaf tempinə baxmayaraq, yaxın 30 ildə neft və qaz planetin enerji balansının yarısına qədərini təmin edəcək. Neft və qazın əhəmiyyətini hətta yaxın 10-15 ildə karbohidrogenlərdən imtina etməyi düşünməyən enerji transformasiyasının tərəfdarları da etiraf edirlər.

Üstəlik, qaz istehsalçıları qazlarının karbohidrogenlər arasında ekoloji cəhətdən ən təmiz olduğunu və yaşıl enerjiyə keçid zamanı ən optimal məhsul olduğunu ən yüksək səviyyədə iddia edərək məhsullarının “ekoloji cəhətdən təmizliyi” ilə bağlı fikirlərini israrla irəli sürməyə başlayıblar. Buna görə də V.Putinin sözlərinə görə, bütün karbohidrogenlər arasında qaz bazarda ən uzun müddət qalacaq. “Məsələn, hidravlik parçalama üsulu ilə ABŞ qaz sənayesi qazın təxminən 70 %-ni istehsal edir. “Qazprom” isə 11 %. Lakin “Şimal axını-2”də hasil olunan qaz birbaşa yerin dərinliyindən çıxarılır, heç hidravlik parçalama yoxdur. Hidravlik parçalama ekoloji baxımdan fəlakətli istehsal üsuludur. Onlarla, yüzlərlə ton kimyəvi maddədən istifadə olunur, ətraf mühitə birbaşa ziyan vurulur”, - Rusiya lideri söyləyib.

Rusiya prezidenti qazın kömür və ya mazutdan daha təmiz yanacaq olduğunu söyləməkdə birmənalı haqlıdır. Qazlaşdırmanın artırılması, əlbəttə ki, atmosferə atılan zərərli tullantıların azaldılmasına əhəmiyyətli töhfə verir. Məsələn, cənub-şərqi Avropa bu günə qədər enerji mənbəyi kimi kömürdən istifadə edir, lakin Cənub Qaz Dəhlizinin istifadəyə verilməsi ilə onun faizi ildən-ilə azalır. “Təmiz iqtisadiyyata keçid dövründə təbii qazdan istifadə hələ də zəruridir. Əlbəttə ki, zaman keçdikcə ənənəvi enerji mənbələrinə olan tələbin azalacağını yaxşı bilirik. Ancaq bu dərhal olmayacaq”, - SOCAR prezidenti Rövnəq Abdullayev bildirib.

Hidrogenə “stavka” edilir

Buna baxmayaraq, uzaq gələcəkdə olsa belə, neft və qaz gəlirlərinin tükənməsi hasilatçı ölkələrin büdcəsi üçün çox xoşagəlməz bir şeydir. Buna görə də daha əvvəllər qeyd edildiyi kimi, karbohidrogen ixracatçılarının demək olar hamısı atmosferə tullantıların azaldılması üçün hidrogen istehsalını və yanacağı əvəzləmək üçün digər nisbətən təmiz vasitələri genişləndirmək üçün təcili tədbirlər görürlər.

Bu məsələnin həlli ilə məşğul olan ekspertlərin və vəzifəli şəxslərin fikrincə, ilk növbədə ixrac yönümlü hidrogen istehsalı yaratmaq, ikincisi, dünya bazarlarında müəyyən yer tutmaq lazımdır.

SOCAR prezidentinin sözlərinə görə, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti də “yaşıl” hidrogen istehsalının yaradılması və onun Cənub Qaz Dəhlizi üzrə nəql edilməsi üçün çox çalışır. “SOCAR RUS” şirkətinin Baş direktoru Fərid Cəfərov öz növbəsində qeyd edib ki, karbon izinin azaldılması təkcə neft-qaz şirkətlərinin deyil, bütövlükdə bütün dünya iqtisadiyyatının inkişafı üçün qaçılmazdır.

SOCAR-ın Tədbirlərin təşkili və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdir müavini İbrahim Əhmədovun bildirdiyi kimi, söhbət yalnız hidrogen ixracından yox, həm də onun ölkə daxilində istifadəsi üçün həcmlər və şəraitin yaradılmasından gedir. “Məlum olduğu kimi, bərpa olunan enerji mənbələri daimi enerji mənbələri ola bilməz, bu səbəbdən enerji resurslarını doldurmaq üçün ehtiyat variantlara sahib olmalısınız. Bu halda “yaşıl” hidrogen ən optimal və ekoloji uyğun variant sayılır. İzafi günəş və ya külək enerjisi dövründə o, sudan hidrogen alınmasına, ardından isə onu germetik çənlərdə saxlamağa istiqamətləndirilə bilər”, - SOCAR nümayəndəsi vurğulayıb. O, Azərbaycanda hidrogen istehsal olunduğunu xatırladıb və hələlik onun kimya sənayesinin ehtiyaclarına yönləndirildiyini bildirib.

Bir sözlə, Azərbaycan yanacaq-energetika bazarının müasir çağırışlarına tam cavab verməyə və qlobal vəzifələr şəraitində planlarını tənzimləməyə çalışır.

Qulu Nuriyev, ekspert