7 iyun seçkisi - Türkiyə üçün yeni dönəm başlayır- ŞƏRH

Bakı. 5 iyun. REPORT.AZ/ İyunun 7-də Türkiyədə parlament seçkiləri olacaq. Bu siyasi kampaniya bölgədə və dünyada baş verən ciddi hadisələr, o cümlədən Yaxın Şərqin qaynar nöqtəyə çevirildiyi, habelə Türkiydə dövlət quruculuğu ilə bağlı aparılacağı vəd olunan islahatlar fonunda keçiriləcək. 

Seçkiqabağı kampaniyada tərəflər yeni Türkiyə quracaqları vədini verməklə prosesə daha fərqli çalar qatıblar.

Seçkidə 31 siyasi partiya iştirak edəcək. Ancaq mübarizənin daha çox hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) ilə müxalif Cümhuriyyət Xalq (CHP) və Milliyətçi Hərəkat (MHP) partiyaları arasında olacağını indidən proqnozlaşdırmaq mümkündür. Bu siyasi təşkilatlar seçkidə mütləq qələbə qazanmağı, hakimiyyətə təkbaşına gəlməyi hədəf seçiblər. Adı müxalifət cərgəsində hallanan regional - Xalqların Demokratik Partiyasının (Halkların Demokratik Partisi - HDP) seçkidə məqsədi daha çox kürdlərin siyasi mübarizə apardığını təbliğ etmək, bu yöndə siyasi nüfuz qazanmaq və seçki barajını aşmaqdır.

Seçkiöncəsi keçirilən son sosioloji rəy sorğularına əsasən, AKP səslərin orta hesabla 41-45%-ni, CXP 25-27%-ni, MHP 16-18%-ni, HDP isə 8-11%-ni toplayacaq.

Qeyd edək ki, 550 nəfərlik Türkiyə Böyük Millət Məclisində hazırda AKP-nin 311, CXP-nin 124, MHP-nin 52, HDP-nin isə 29 deputatı var. 

Hakim partiyanın qeyri-rəsmi lideri, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan seçkiqabağı çıxışlarında bildirib ki, parlamentdə 400 deputatla təmsil olunmaq istəyirlər. AKP ölkə vətəndaşlarına yeni Türkiyə quracaqlarını boyun olur. Bu siyasi təşkliat konstitusiyanı, dövlətin idarəetmə üsulunu dəyişəcəyini, habelə etnik azlıqların milli-mədəni hüquqlarını genişləndirəcəyini vəd verir.

CHP AKP-ni təkrarlamaq istəməsə də, yeni Türkiyə qurmaq istədiklərini gizlətmir. Onlar daha çox sosial -iqtisadi yönlü şüarlara və proqramlara üstünlük verirlər. Amma yeni konstitusiyanın yazılmasına qarşı da çıxmırlar.

MHP ənənəvi çıxışlardan bir az fərqli siyasi tezislər irəli sürməyə başlayıb, daha iddialı hədəflər müəyyənləşdirib. Bu partiya ölkənin unitarlığını daha çox vurğulamaqla Türkiyənin ərazi bütövlüyünə qarşı olan təhlükəni gündəlikdən çıxarmır. Milli və sosial məsələlərə yanaşmada MHP-nin platforması ilə hakim siyasi partiyanın proqramı arasında ciddi fərq var. 

Təxminən 10 ay öncə Türkiyədə keçirlən prezident seçkisindən sonra HDP bir az da fəallaşıb. Onlar ölkədəki etnik azlıqların, o cümlədən ermənilərin, assorilərin dəstəyinə bel bağlayırlar. Bu sayaq davranış onların ümumTürkiyə partiyası olmalarını əngəlləyir. Oradakı siyasilərin əvvəlki fəaliyyəti bu partiyaya hədəfini gizlətməyə imkan vermir. HDP rəhbərliyinin səmimi olmaması da buradan irəli gəlir.

Bu partiyaların liderlərinin çıxış və seçkiqabağı proqramlarından belə nəticəyə gəlmək olar:

- yeni Türkiyənin quruculuğu başlayacaq;

- yeni sosial-siyasi, mədəni, iqtisadi mühit yaranacaq;

- yeni idarəetmə forması tətbiq olunacaq;

- yeni konstitusiya qəbul ediləcək;

- yeni Türkiyə yeni enerjidaşıyıcıları şəbəkəsinin aparıcı elementi olacaq və s.

Bu seçkidən sonra hər hansı partiya təkbaşına iqtidar olacaqmı? Türkiyə prezidenti R.T.Ərdoğanın "400 millət vəkili istəyirəm" deməsi ilə AKP təkbaşına iqtidar olmağı daha çox istədiklərini gizlətmir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, ötənilki prezident seçkisi ümumxalq səsverməsi yolu ilə keçirilib. Ərdoğan 51,79%, müxalifətin (CXP və MHP) vahid namizədi Ekmələddin İhsanoğlu 38,44%, HDP-nin namizədi Səlahəddin Dəmirtaş 9,76% səs toplamışdı.

Hakim partiya azından bu göstəricini təkrarlamaq istəyir. Ancaq yuxarıda qeyd etdiyimiz sorğular bunun baş verməyəcəyini də ehtimal etməyə əsaslar yaradır. Belə olan halda ya hakim partiya müxaliflərdən biri ilə, ya da 3 müxalif partiya - CXP, MHP və HDP ilə öz aralarında koalisiya hökuməti qurmalıdır. Amma adları çəkilən müxalifət partiyalarının bir yerdə olması mümkün deyil. Azından MHP və HDP liderləri bir hökumətdə birlikdə olmaq istəmədiklərini bildiriblər. AKP ilə CHP-nin də koalisiya quracağı az ehtimal edilir.

AKP isə MHP, yaxud HDP ilə koalisiya hökuməti qura bilər. Çünki MHP ilə hakim partiyanın düşüncəsi bir-birindən o qədər də fərqlənmir. AKP ilə HDP-ni birləşdirən məqamlar isə az deyil. İraqda baş verənlər fonunda AKP-nin HDP ilə siyasi iş ortaqlığı mövcuddur və ona görə də hakim partiya təkbaşına iqtidara gələ bilməzsə, onun bu siyasi təşkilatla koalisyon hökumət qurması mümkündür. Bunun üçün də HDP seçki barajını aşmalıdır. Belə bir ehtimal da var ki, HDP-ni dəstəkləyənlər AKP-yə səs verə bilər. HDP barajı aşa bilməyəcəyi halda AKP təkbaşına iqtidar qura bilər. Ona görə də hakim partiya daha çox bu siyasi təşkilatı dəstəkləyənlərin səslərini qazanmağa çalışır.

Nəhayət, seçkiqabağı kampaniyada prezidentin təbliğat aparması Türkiyədəki siyasi mədəniyyətə yad olsa da, bu baş verdi. Elə bəlkə ona görə də bir sıra təhlilçilər ölkədə diktaturanın yaranacağından ehtiyat edir. Ancaq son illər Türkiyənin dünya siyasətində fəallaşmasında prezident R.T.Ərdoğanın və AKP-nin rolu inkaredilməzdir. Bəs ehtiyat ediləcək nədir?

Türkiyə vətəndaşları özləri buna çox sadə cavab verirlər: "Bunların hamısı yaxşıdır. Ancaq Rəcəb bəyin bizi hara apardığını bimirik. Bizim üçün ən təhlükəlisi budur. O bizə bunu açıq demir".

Beləliklə hökuməti hansı siyasi qüvvələrin formalaşdıracağından asılı olmayaraq, iyunun 7-dən sonra yeni Tükiyə quruculuğu yolunda siyasi mübarizə davam edəcək.